BEBEĞİN SAĞLIKLI BÜYÜMESİNDE DEMİR VE ÇİNKO NUN ÖNEMİ NEDİR ?

BEBEĞİN SAĞLIKLI BÜYÜMESİNDE DEMİR VE ÇİNKO NUN ÖNEMİ NEDİR ?

Sağlıklı büyüme için her gün bebeklerin 5, ergenlerin 15 miligram çinko alması gerekiyor. Çinko, et ürünleri ve kuru meyvelerde var. İstanbul Tıp Fakültesi’nde Büyüme-Gelişme ve Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Hülya Günöz Büyümeyle ilgili soruları yanıtladı. 

Ailesel nedenlerle ortaya çıkan boy kısalığı tedavi edilebilir mi? 

Boy kısalığının genetik nedenlere bağlı olup olmadığını söylemek için çocuğun iyice değerlendirilmesi, vücut oranlarına bakılması lazım. Herhangi bir sebebi olmayan, tamamen ailevi boy kısalığı dediğimiz durumlarda boyu uzatma şansımız yok. Bu konuyla ilgili değişik tedavi yöntemleri araştırılıyor. Yapılan çalışmalar, genetik kısalığı olanlarda büyüme hormonu tedavisinin nihai boyu sadece 2-3 santim etkilediğini gösteriyor. Bir çocuğun ileride ulaşacağı boy genellikle anne-babasının boyuyla doğru orantılı. Çocuğun ulaşacağı nihai boyu, anne ve babanın boyuna göre hesaplamak mümkün.

 Bir erkek çocuğunun yetişkin boyunu hesaplamak için, anne ve babanın boyu toplanıp buna 13 ekleniyor ve çıkan rakam ikiye bölünüyor. Elde edilen rakam, erkek çocuğun ileride ulaşacağı nihai boy oluyor. Kız çocuğun erişkin boyunu hesaplamak için de anne ve babanın boylarının toplamından 13 çıkartılıp ikiye bölünüyor. Bu şekilde hesaplanan nihai boya, kişinin genetik boyu diyoruz. Ve çıkan sonuç ortalama 5 santim farklılık gösteriyor. Yani beslenme, spor gibi sağlıklı yaşam önerileri genetik boyu 5-10 santim etkiliyor. Ancak şu noktayı vurgulamak istiyorum: Bu hesaplama altta yatan bir hastalık ya da hormon yetmezliği yoksa geçerli. 

Peki beslenme yetersizliği tek başına boy kısalığına yol açabilir mi? 

Kesinlikle. Beslenme gelişmenin olmazsa olmazı. Mesela çocuk ilk 4 ayda aldığı enerjinin üçte birini büyümeye harcar. Özellikle ilk 2 yaş için beslenmenin önemi tartışılmaz. Çünkü büyüme çok hızlıdır. Bebekler ilk 1 yılda 25, 2’nci yılda 10-12 santim büyür. Bu dönemde anne sütü alamama, çok kusma, hastalık gibi nedenlerle beslenemeyen çocuklar ciddi bir boy kaybına uğrayabilir. Çocuk ondan sonra da kısa boylu kalmaya devam eder. Biz bu duruma beslenmeye bağlı boy kısalığı, diğer adıyla bodurluk diyoruz. Daha sonra artık çocuk yeterli gıdayı buluyor ama erken dönemde kaybettiği dönemi bir daha yakalayamıyor. Çünkü vücudun bir büyüme temposu var ve o artık kaçırılmış. 

Beslenmedeki eksiklik, ilk iki yıldan sonra da devam ederse o zaman kronik ve daha ağır bir büyüme geriliği karşımıza çıkar. Çocukların persentil büyüme eğrilerine göre takip edilmesi çok önemli. Aileler belli aralıklarla çocuklarını doktora götürsünler ki, büyümeleri sağlıklı biçimde değerlendirilsin. Eğer bu atlanırsa çok geç kalınabilir. Zaten çocuklardaki büyüme geriliğini ya çok dikkatli anneler fark ediyor, ya çocuk okula, yuvaya başladığı zaman arkadaşlarının arasında küçük kaldığında dikkat çekiyor. 

Ya da dikkatli bir hekim persentil çizgilerine bakıp aileyi uyarıyor. Her anne, çocuğunun bebeklik dönemiyle ilgili verileri saklamalı. Böylece yıllar sonra boy kısalığı, büyüme ya da başka sağlık problemleri için gerekli olduğunda, bu bebeklik dönemine ait bilgilere ulaşılabilsin. Bizim için çocuğun kayıt altında tutulmuş, gelişim çizelgelerine göre boy ve kilo artışı bilgileri çok önemli. 

Peki sağlıklı büyüme için beslenme nasıl olmalı? 

Beslenmenin her dönemde mutlaka yeterli derecede enerji, protein ve eser elementler değimiz vitaminleri içermesi gerekiyor. Örneğin vücutta çinko yoksa büyüme yavaşlar. Süt çocukluğu döneminde günde 5 miligram, ergenlik döneminde 15 miligram alınması çok önemli. Çinkodan zengin besinler şunlar: Kurutulmuş meyveler, kuruyemişler, yumurta, et ürünleri, bezelye ve fasulye. Çinko eksikliğine bağlı büyüme geriliği olanlarda eksikliği tamamladığımızda çocukların büyüme sağladığını görüyoruz. Selenyumu unutmamak lazım. Patates, ton balığı, yumurta, tavuk, hindi göğsü ve ayçekirdeğinde bulanan selenyum büyümede önem verdiğimiz elementlerden biri. Aynı şekilde iyot çok önemli. İyot eksikliği olduğu zaman tiroid hormonları bozukluğu ortaya çıkabilir, bu da çok ağır bir büyüme problemi yaratır. Tiroid hormonları büyümenin ötesinde erken yaşlarda beyin gelişimini de etkiliyor. 

Eğer çocukta iyot yetersizliği varsa nereden alınabilir? 

İyot eksikliğini önlemek için iyotlu tuz kullanmak yetiyor. 

Büyümede demirin önemi nedir? 

Demir de beslenmenin olmazsa olmazlarından. Çünkü demir kan yapımında kullanılıyor. Demir eksikse vücudun dokularına yeteri kadar oksijen gitmez. Bu durumda çocuğun gelişimi kendi hızını sağlayamaz. Demir eksikliği kronik olduğu zaman büyüme geriliği, başarı eksikliği, halsizlik ve yorgunluk ortaya çıkıyor. Ergenlik döneminde beslenme alışkanlıklarının değişimi, kız çocuklarının adet kanamalarına başlaması, demir kaybına neden olabilir. Kız çocukların demir takviyesine daha çok ihtiyacı var. Haftada üç gün kırmızı et, her gün yumurta ve yeşil sebzeler tüketilmesi gerekiyor. Demir, en çok et ve et ürünlerinde, yumurta sarısında ve yeşil sebzelerde var. 

Çocuğun gelişiminde sütün yeri nedir? 

Çocuğun günlük kalsiyum alımının yeterli olması lazım. Çocuğun en azından ilk 6 ay anne sütüyle beslenmesi sağlıklı gelişim için çok önemli. Süt bebekliği döneminde yaklaşık 500 miligram, ergenlikte her gün 1200-1500 miligram kalsiyum alınması gerekiyor. Kalsiyumdan zengin gıdalar, süt, yoğurt ve peynirdir. Okul çağı döneminde günde 2 bardak süt, bir kase yoğurt, bir kibrit kutusu kadar peynir tüketilmesi lazım. Kemiklere kalsiyum depolanması ergenlik döneminde oluyor. Bu dönemi geçirmişseniz ileride kemik erimesi gibi riskler ortaya çıkabilir. 

Beslenmesi iyi olduğu halde çocukta boy kısalığının nedenleri ne olabilir? 

Eğer ailesel ve beslenmeye bağlı bir neden yoksa başka sebeplere yönelmek gerekir. Başta büyüme hormonu eksikliği olmak üzere, böbrek hastalıkları, kansızlık, kalp ve akciğer hastalıkları, kemik sistemi bozuklukları boy kısalığına neden olabilir. 

Özgür Gökmen Çelenk/ Radikal 

Posted in: Cocukta boy kisaligi, Çocuk ve Bebek bakımı, demir ve cinko faydasi, Saglikli buyume, Sutun yeri